W  I  N  O  L  O  G  I  A

o   w i n o r o ś l i   i   w i n i e

strona główna  |  wydarzenia  |  artykuły  |  książki  |  polskie wino  |  galeria  |  inne strony  |  o/about

uprawa winorośli »

winiarstwo »

odmiany winorośli »

poradnik winiarza »

podróże/regiony »

ludzie wina »

historia/tradycje »

wokół stołu »

degustacja i ocena »

ekomomia i prawo »

SIEDLISKO WINNICY - warunki glebowe

Wojciech Bosak  |  20-02-2015

Uprawy winorośli na naszych szerokościach geograficznych wymagają przede wszystkim bardzo korzystnych warunków termicznych. Dlatego przy wyborze miejsca pod winnicę w tej części Europy zawsze zwracało się największą uwagę na lokalne » warunki klimatyczne, a także na odpowiednią » konfigurację terenu, aby z jednej strony zabezpieczać uprawę przed przymrozkami i mrozami, a z drugiej – zapewnić odpowiednie warunki dla dojrzewania winogron (Becker 1988, Michael et al. 2002, Schaller et al. 2002). Kwestie dotyczące gleby z reguły odkładało się tu na dalszy plan. Dotyczy to także polskich doświadczeń.

Inne podejście panowało w krajach śródziemnomorskich – a szczególnie we Francji – gdzie od dawna przy sadzeniu winnic przyglądano się bardziej uważnie glebie i warunkom geologicznym podłoża. Oczywiście i tam zdawano sobie sprawę ze znaczenia topografii (słynne Bacchus amat colles z Georgik Wergiliusza), ale to właśnie specyficzne warunki glebowe zawsze były w tych krajach dominującym wyróżnikiem najlepszych siedlisk dla uprawy winorośli. Również francuska koncepcja terroir, ogromnie dziś modna zarówno w kręgach profesjonalnych, jak i w winiarskiej popkulturze, odwołuje się w pierwszej kolejności do szczególnych właściwości gleby i podłoża winnicy, a dopiero później do innych czynników tworzących unikalny charakter wina (Seguin 1986, Wilson 1998, Bourguignon et al. 2000, Saxton 2002a, White et al. 2007, Atkinson 2011),

Także polscy winiarze i inwestorzy zakładający winnice powinni czasem wyjść poza obowiązujący dotąd „imperatyw ciepłego zbocza” i spojrzeć na potencjalną lokalizację z poziomu korzeni winorośli. Odnosi się to szczególnie do większych,  komercyjnych plantacji, jakich ostatnio coraz więcej u nas powstaje. Dotychczasowe doświadczenia pokazują bowiem, że lepiej dobrane gleby mogą nie tylko przyczynić się do poprawy jakości wina, ale także dają szansę na bardziej regularny plon oraz zmniejszają ryzyko i koszty związane z uprawą winorośli. A to w naszych trudnych warunkach może mieć absolutnie decydujące znaczenie dla opłacalności produkcji winiarskiej.

Kamienisto-gliniaste gleby typowe dla pogórzy karpackich (Janowice n. Dunajcem, Małopolska)

Podstawowe wymagania glebowe winorośli

Winorośl nie jest rośliną zbyt wybredną, jeśli chodzi o wymagania glebowe. Winnice można z powodzeniem zakładać na glebach stosunkowo ubogich i suchych (np. piaszczystych). Mogą to by grunty V, a nawet VI klasy bonitacyjnej, które uważa się za mało przydatne dla innych upraw. Winorośl źle znosi natomiast gleby zbyt ciężkie, zbite i nadmiernie wilgotne, służą jej natomiast gleby dobrze przepuszczalne, przewiewne i umiarkowanie wilgotne. W naszych warunkach klimatycznych nie powinno się sadzić winorośli na glebach zbyt płytkich, zalegających ponad litą skałą albo warstwą zbitych, nieprzepuszczalnych glin i iłów. W takich warunkach system korzeniowy winorośli rozwija się zbyt blisko powierzchni gruntu i jest przez to narażony na przemarzanie. Dostępna dla korzeni, przepuszczalna warstwa gleby i podglebia powinna sięgać do głębokości co najmniej 40 cm w przypadku gleb zwartych (np. gliniastych) i co najmniej 60 cm w przypadku gleb lekkich i luźnych (np. piaszczystych).

Nie powinno się sadzić winorośli również miejscach, gdzie poziom wód gruntowych znajduje się wyżej, niż 2–3 m pod powierzchnią. Zbyt wysoki poziom lustra wody i nadmierna wilgotność podłoża powoduje gnicie systemu korzeniowego, oraz choroby grzybowe i bakteryjne drewna, co w konsekwencji może nawet doprowadzić do obumarcia krzewów. Na luźnych i mocno przepuszczalnych glebach piaszczystych winorośl może wymagać okresowego nawadniania, szczególnie w pierwszych latach po posadzeniu, zanim krzewy rozwiną system korzeniowy. Winorośl wymaga gleb obojętnych lub lekko kwaśnych, a dla większości odmian właściwy odczyn gleby wynosi od 6,0 do 7,2 pH. Ponad połowa powierzchni Polski posiada gleby zbyt kwaśne, o odczynie poniżej 5,6 pH, które przed posadzeniem winorośli wymagają odpowiedniego wapnowania (Myśliwiec 2003, White 2009).

Dobrze wykształcony profil typowej rędziny wapiennej zapewnia dobry drenaż i zachęca winorośl do rozwoju głębokiego systemu korzeniowego (okolice Ojcowa, Małopolska)

Tekstura gleby (skład granulometryczny)

Gleby pod winnice najczęściej klasyfikuje się na podstawie tak zwanej tekstury, albo inaczej składu granulometrycznego, czyli zawartości poszczególnych frakcji cząstek mineralnych. Podział taki dobrze charakteryzuje cechy gleby istotne przy uprawie winorośli, jak przepuszczalność, zwartość, pojemność wodną oraz własności termiczne. Nie uwzględnia natomiast właściwości chemicznych gleby oraz zawartości substancji organicznych, co jednak można korygować poprzez odpowiednie nawożenie i uprawę.

Wyróżnia się następujące frakcje cząstek mineralnych gleby, w zależności od ich wielkości

(średnicy):

- kamienie (powyżej 75 mm),

- żwir (2–75 mm),

- piasek (0,05–2,0 mm),

- pył (0,002–0,05 mm),

- ił (poniżej 0,002 mm).

Kamienie i żwir, to tak zwane części szkieletowe (szkielet glebowy), natomiast piasek, pył i ił tworzą tak zwane części ziemiste. Iły oraz drobne pyły o średnicy do 0,02 mm określa się łącznie jako części spławialne. W tradycyjnych krajach winiarskich szczególnie wysoko ceni się gleby zawierające znaczny udział części szkieletowych. Obecność kamieni i żwiru znacznie polepsza własności termiczne gleby, poprawia bilans wodny (lepszy drenaż, mniejsze parowanie) oraz zapobiega erozji. Podstawowe własności fizyczne i fizykochemiczne gleby zależą jednak głównie od zawartości poszczególnych frakcji części ziemistych. Szczególnie istotną rolę odgrywają części spławialne, od zawartości których zależy zdolność utrzymania wilgoci w glebie (pojemność wodna) i zdolność do utrzymania przyswajalnych przez roślinę substancji odżywczych (właściwości sorpcyjne). 

Wpływ poszczególnych frakcji części ziemistych na właściwości gleby

Ze względu na procentowy udział cząstek spławialnych dzieli się gleby na:

- gleby bardzo lekkie (luźne) zawierają do 10% części spławialnych

- gleby lekkie (słabo zwięzłe) zawierają do 10–20% części spławialnych

- gleby średnio ciężkie (dość zwięzłe) zawierają do 20–35% części spławialnych

- gleby ciężkie (zwięzłe) zawierają do 35–50% części spławialnych

- gleby bardzo ciężkie (bardzo zwięzłe) zawierają do ponad 50% części spławialnych

Do uprawy winorośli nadają się gleby lekkie, średnio ciężkie i ciężkie. Na glebach bardzo lekkich zawierających około 5% iłów, jeśli są regularnie nawożone można uprawiać odmiany o wyższej odporności na suszę, licząc się jednak z koniecznością nawadniania w przypadku dłuższych okresów bez opadów. Gleby bardzo ciężkie nie nadają się do uprawy winorośli.

Aluwialna gleba kamienisto-piaszczysta (Paczków, Opolskie)

Przepuszczalność i pojemność wodna

Winorośl najlepiej czuje się na glebach głębokich, dobrze przepuszczalnych i umiarkowanie wilgotnych. Struktura gleby i podłoża powinna zapewniać łatwy odpływ nadmiaru wody z gleby, szczególnie po silnych opadach. Z drugiej strony gleba powinna posiadać wystarczającą zdolność utrzymania niezbędnej dla winorośli wilgoci także w okresach niedoboru opadów, czyli tak zwaną pojemność wodną. Równomierne zaopatrzenie winorośli w wodę w ciągu całego okresu wegetacyjnego sprzyja dojrzewaniu winogron i latorośli. Natomiast nadmiar wilgoci w glebie powoduje nadmiar kwasów oraz niedostatek cukrów i związków fenolowych w owocach, pękanie jagód, gorsze drewnienie latorośli, a także sprzyja rozwojowi chorób grzybowych i bakteryjnych. Szczególnie dobrą i wyrównaną jakość winogron i wina uzyskuje się w miejscach, gdzie krzewy winorośli mogą rozwinąć głęboki system korzeniowy i korzystać z wilgoci zawartej w głębszych warstwach podłoża.

Chroni to dodatkowo krzewy przed zachwianiem bilansu wodnego, zarówno w przypadku suszy, jak i nadmiaru opadów. Na dobre właściwości hydrofizyczne gleby wpływa tak zwana gruzełkowa struktura, charakterystyczna zwłaszcza dla gleb o wyższej zawartości wapnia, oraz zawartość próchnicy i wysoka aktywność organizmów glebowych.

Zawartość kamieni i okruchów skalnych znakomicie polepsza drenaż gleby (Penedes, Hiszpania)

Materia organiczna i aktywność biologiczna gleby

Próchnica powstająca z rozkładu obumarłych szczątków roślinnych i zwierzęcych ma korzystny wpływ na takie właściwości fizyczne gleby, jak przepuszczalność, porowatość, spoistość, strukturę oraz pojemność wodna i termiczną. W dużej mierze odpowiada też za tak zwane właściwości sorpcyjne, czyli zdolność utrzymania w glebie przyswajalnych składników pokarmowych. Jako optymalną dla winorośli przyjmuje się zawartość próchnicy w ornej warstwie gleby wynoszącą w granicach 2–3 % wagowych. Zbyt mały udział próchnicy wyraźnie pogarsza właściwości fizyczne gleby, ale zbyt duża jej zawartość może powodować nadmierny wzrost krzewów, a także gorsze dojrzewanie winogron oraz drewnienie latorośli.

Na strukturę gleby w dużym stopniu wpływają również żywe organizmy. Korzenie roślin spulchniają glebę i poprawiają przepuszczalność. Występujące w glebie mikroorganizmy, szczególnie bakterie rozkładają szczątki organiczne i przyczyniają się do wytworzenia próchnicy, a także uwalniają z minerałów potas, fosfor, wapń, magnez, i inne pierwiastki w formie przyswajalnej dla winorośli.

Dżdżownice, roztocze, owady i drobne ssaki (krety, nornice, myszy) spulchniają glebę na głębokości nawet kilku metrów, przez co polepszają jej przepuszczalność i przewiewność. Wysoka aktywność biologiczna gleby sprzyja głębokiemu ukorzenieniu krzewów winorośli, a to zwiększa ich odporność na mrozy i okresowe wahania wilgotności, a także poprawia jakość winogron i wina. Efekt ten można łatwo zniszczyć stosując nadmierne dawki środków chemicznych albo poprzez sprasowanie gleby ciężkim sprzętem mechanicznym (Bourguignon et al. 2000, Gladstones 2011).

Uprawiana metodą organiczną stosunkowo ciężka gleba gliniasto-piaszczysta odznacza sie dużą aktywnością organizmów glebowych, dzięki czemu jest dobrze przepuszczalna i przewiewna (Kvaliti, Imeretia, Gruzja)

Właściwości termiczne

Często mówi się, że gleba jest „ciepła” albo „zimna” w zależności od tego, jak szybko nagrzewa się pod wpływem promieni słonecznych. Najłatwiej nagrzewają się lekkie, suche i luźne gleby piaszczyste. Na glebach takich następuje przyspieszenie faz wegetacyjnych i winogrona szybciej dojrzewaj ą. Z drugiej strony piasek posiada niewielką pojemność cieplną, to znaczy szybko ochładza się w czasie spadków temperatury, na przykład w nocy lub jesienią. Powoduje to duże wahania temperatur dobowych i zwiększa niebezpieczeństwo przymrozków. Znacznie większą pojemność cieplna posiadają gleby cięższe, bardziej wilgotne i zwięzłe na przykład gliniaste lub ilaste. Są to gleby „zimne”, to znaczy wolniej ogrzewają się, ale też dłużej oddają ciepło. Na glebach cięższych winogrona dojrzewają później, ale krzewy są mniej narażone na przymrozki. Znakomite właściwości cieplne posiadają gleby szkieletowe, zawierające kilkadziesiąt procent kamieni i żwiru. Duże okruchy skalne dość szybko ogrzewają się na znaczną głębokość i długo zachowują ciepło. Gleby o ciemnym zabarwieniu ogrzewają się szybciej, niż gleby o jasnej barwie.

Temperatura gleby poprzez korzenie oddziałuje na rozpoczęcie i przebieg wegetacji krzewu winorośli. Własności termiczne gleby wpływają też na temperaturę przypowierzchniowych warstw powietrza i w decydującym stopniu kształtują mikroklimat winnicy. Ten wpływ jest szczególnie istotny w naszych warunkach klimatycznych, gdzie subtelne różnice temperatur albo kilka dodatkowych dni bez przymrozku często decydują o uzyskaniu dojrzałych winogron (Seguin 1986, Gladstones 2011).

Gleba silnie kamienista odznacza się znakomitą termiką i drenażem, lecz nadaje się wyłącznie do ręcznej uprawy (Janowice n. Dunajcem, Małopolska)

Kolor gleby

W starszej literaturze winiarskiej spotykało się pogląd, że ciemno zabarwione gleby lepiej nadają się do uprawy odmian na wina czerwone. Rzeczywiście, gleby takie szybciej nagrzewają się w ciągu dnia i absorbują większe ilości ciepła, przyczyniając się do wyrównania temperatury miedzy dniem i nocą. A to generalnie zawsze wpływa korzystnie na dojrzewanie winogron. Nowsze badania pokazują jednak, że większą korzyść dla jakości win czerwonych może przynieść uprawa winorośli na glebach bardzo jasno zabarwionych (np. piaszczystych lub wapiennych). Gleby takie odbijają bowiem część padającego na nie światła słonecznego, dzięki czemu owoce są lepiej doświetlone i w ich skórkach gromadzi się więcej  związków polifenolowych (Smart et al. 1991, Steidl et al. 2003, Van Leeuwen 2010).

Biała gleba wapienna odbija sporo światła słonecznego, co zwiększa doświetlenie liści i owoców (okolice Kazimierza Dolnego)

Gleba, a jakość i charakter wina

Dyskusja o wpływie gleby na jakość i charakter wina trwa od wielu lat, ale dopiero ostatnio problem ten zaczęto badać naukowo. Przez całe pokolenia wiedza na ten temat opierała się na dość powierzchownych spostrzeżeniach. W starszej literaturze winiarskiej przypisywano określone cechy wina do danego rodzaju gleby. Pisano, że z piasków pochodzą wina mało ekstraktywne, słabo wybarwione i nietrwałe, za to eleganckie i przyjemnie pachnące, wapień nadają winom moc i intensywność aromatu, a gliny sprzyjają powstawaniu win mniej delikatnych, o wysokiej kwasowości, garbnikowych, ekstraktywnych, ale trwałych i ładnie wybarwionych. Powszechnie też uważano, że najlepsze wina pochodzą z gleb szkieletowych, zwłaszcza na podłożu wapiennym, mocno kamienistych i ubogich, w myśl przysłowia, że „im bardziej cierpi winorośl, tym lepsze rodzi wino”. Te spostrzeżenia są nieraz trafne, ale nie w każdym przypadku.

Badania z ostatnich lat wykazały, że znakomitej jakości winogrona i wino można uzyskać praktycznie na każdym rodzaju gleby, z wyjątkiem gleb bardzo ciężkich i zwartych. Nie muszą to być koniecznie gleby zdecydowanie ubogie. Zestawienie cech siedliskowych najsłynniejszych winnic Europy pokazało, że równie wiele spośród najwyżej cenionych win pochodzi z gleb ubogich, jak i stosunkowo żyznych. Wspólną cechą tych siedlisk jest natomiast dobra przepuszczalność gleby i podłoża oraz odpowiednia pojemność wodna zapewniająca winorośli umiarkowaną, lecz stałą ilość wilgoci podczas całego okresu wegetacyjnego. Najlepsze winnice stymulują głębokie korzenienie się winorośli, głównie dzięki bardzo dobrej przepuszczalności oraz odpowiedniej wilgotności podłoża. Mogą to być zarówno lekkie gleby piaszczyste, żwirowe lub kamieniste, zalegające ponad pokładami glin i iłów, jak też głębokie, średnio urodzajne gleby gliniaste lub lessowe, przepuszczalne i porowate na całej głębokości profilu glebowego.

Na ubogich glebach piaszczystych często występują okresowe niedobory wody (okolice Malmö, pd. Szwecja)

Inną często podkreślaną właściwością, jaka charakteryzuje wiele spośród najlepszych i najbardziej renomowanych winnic jest umiarkowany deficyt wody dostępnej dla korzeni winorośli w okresie dojrzewania winogron i drewnienia pędów. Na taką stresową sytuację winorośl reaguje bowiem w ten sposób, że ustaje produkcja hormonów stymulujących wzrost krzewu i rozrost tkanek, jak auksyny i kwas giberelinowy.  Natomiast uaktywnia się wtedy kwas abscysynowy, produkowany w wierzchołkach korzeni hormon odpowiedzialny za przygotowanie rośliny do stanu spoczynku, który przyspiesza dojrzewanie winogron oraz drewnienie pędów (Seguin 1986, Van Leeuwen et al. 2006, Conde et al. 2007, Van Leeuwen et al. 2009, Gladstones 2011, Atkinson 2011).

Ciekawą zależność zauważył także znany gleboznawca Claude Bourguignon, który porównał właściwości gleby w szeregu renomowanych francuskich winnic, z jednej strony tych, które słyną z wysokiej jakości win czerwonych, z drugiej – tych znanych z wybitnych win białych. Najbardziej znacząca różnica, jaką udało się wykazać w tym badaniu dotyczyła powierzchni właściwej minerałów ilastych, stanowiących najdrobniejszą frakcję cząsteczek mineralnych gleby. W przypadku winnic słynnych z win białych średnia powierzchnia właściwa cząstek ilastych w glebie jest z reguły wyraźnie mniejsza, niż w przypadku siedlisk, z których pochodzą wielkie wina czerwone. Dla przykładu: w winnicach Le Montrachet i Coulée de Serrant, skąd pochodzą jedne z największych białych win francuskich wartości te wynoszą odpowiednio 176 i 57 m²/g, podczas gdy w parceli Richebourg, gdzie powstają jedne z najsłynniejszych czerwonych burgundów powierzchnia właściwa minerałów ilastych wynosi aż 550 m²/g (Bourguignon et al. 2000).

Cecha ta jest związana z obecnością w glebie różnego typu minerałów ilastych. W miejscach, gdzie dominują minerały o stosunkowo niewielkiej powierzchni właściwej, jak kaolinity (ok. 10–20 m²/g) albo illity (ok. 70–120 m²/g) lepiej udają się wina białe. Tam natomiast, gdzie przeważają minerały z grupy smektytów (jak np. często spotykany montmorillonit) charakteryzujących się stosunkowo dużą powierzchnią właściwą rzędu 600–800 m²/g, należy raczej spodziewać się wybitniejszych win czerwonych.  

Łatwe w uprawie gleby lessowe umożliwiają okrywanie krzewów na zimę (okolice Sandomierza)

Niegdyś uważano, że korzystny wpływ na jakość wina mogą mieć także gleby bogate w przyswajalny dla winorośli potas (K+). Wskazywano tu zwłaszcza na bogate w potas gleby pochodzenia wulkanicznego, iły, koloidy mineralne i próchnicę, które wiążą wymienne kationy K+, a także aktywne organizmy glebowe, które uwalniają ten pierwiastek z glinokrzemianów potasowych. Nowsze badania nie potwierdzają jednak, aby zawarty w glebie potas miał wpływ na jakość wina, z wyjątkiem przypadków, gdy występuje rażący niedobór lub nadmiar tego makroelementu (Van Leeuwen 2010).

Wysokiej jakości wina często pochodzą z gleb wytworzonych z węglanowych skał wapiennych (wapieni, kredy, margli) i zawierających stosunkowo dużo wapnia. Zawartość jonów wapnia Ca2+ sprzyja tworzeniu tak zwanej struktury gruzełkowej gleby, co poprawia jej przepuszczalność i przewiewność. Obecność wapnia zwiększa też pojemność wodną gleby. Stałe źródło wapnia w postaci wietrzejących minerałów pozwala utrzymać optymalny dla winorośli odczyn gleby w granicach 6,0–7,2 pH. Środowisko takie sprzyja przyswajaniu przez roślinę składników pokarmowych oraz aktywności pożytecznych organizmów glebowych. Potas i wapń można oczywiście dostarczyć do gleby w postaci nawozów. Jednak w przypadku nawożenia dystrybucja tych pierwiastków nigdy nie jest tak równomierna i stała, jak w przypadku ich naturalnej obecności w składnikach gleby (Saxton 2002a i 2002b, Van Leeuwen 2010).

Na koniec warto jeszcze raz podkreślić znaczenie aktywności biologicznej gleby dla uzyskania wysokiej jakości wina. Wielokrotnie zaobserwowano przypadki, gdy wina z najlepszych winnic traciły na jakości, kiedy w wyniku niewłaściwych metod uprawy – a zwłaszcza stosowania herbicydów – znacząco obniżyła się aktywność flory i fauny glebowej (Bourguignon et al. 2000).

Pokłady tufów wulkanicznych tworzą przepuszczalne podłoże winnicy (Eger, Węgry)

Bibliografia:

Atkinson J. (2011), Terroir and the Côte de Nuits, Journal of Wine Research, vol.22, n° 1, 35–41.

Barbeau G., Asselin C., Morlat R. (1998), Estimation du potentiel viticole des terroirs en Val de Loire selon un indice de précocité du cycle de la vigne, Bulletin de l’O.I.V., Vol. 71, No. 805–806.

Becker N. (1985), Site selection for viticulture in cooler climates using local climatic information, (w:) Proceeding of 1-st International Symposium on Cool Climate Viticulture and Enology, OSU Agricultural Experiment Station technical publication No. 7628, Oregon State University, Cornwallis.

Becker N. (1988), Site and climate on development, fruit maturation and harvest quality, (w:) Proceeding of 2-nd International Symposium on Cool Climate Viticulture and Enology, New Zealand Society for Viticulture and Enology, Auckland.

Bourguignon C., Gabbucci L. (2000), Function of the Soil in the Expression of the "Terroir", (w:) IFOAM 2000 - The World Grows Organic. Proceedings, 13th International IFOAM Scientific Conference, Basel 28 to 31 August 2000.

Conde C., Silva P., Fontes N., Dias A.C.P., Tavares R.M., Sousa M.J., Agasse S., Delrot S., Gerós H. (2007), Biochemical changes throughout grape berry development and fruit and wine quality, Food, 1, 1–22.

DeGloria S. D., Magarey R. D., Seen R. C. (1997), Vineyard Site Selection in New York State, Cornell University, Ithaca–Geneva.

Fanet J. (2004), Great wine terroirs, University of California Press, Berkeley (tyt. oryginału: Les terroirs du vin, Hachette Livre, Paris 2001).

Gladstones J. (1992), Viticulture and environment, Winetitles, Adelaide.

Gladstones J. (2011), Wine, terroir and climate change, Winetitles, Adelaide.

Jackson D., Lombard P. (1993), Environmental and management practices affecting grape composition and wine quality – a review, American Journal of Enology and Viticulture, Vol. 44.

Jackcson D., Schuster D. (1994), The production of grapes and wines in cool climates, Daphne Brasell Associates, Wellington.

Johnson H., Robinson J. (2007), The world atlas of wine, Mitchell Beazley, London.

Jones G. V., Hellman E. W. (2003), Site assessment, (w:) Hellman E. W. (red.), Oregon Viticulture, Oregon State University Press, Cornwallis, 44–50.

Jones G. V., Snead N., Nelson P. (2004), Geology and wine 8. Modeling viticultural landscapes: a GIS analysis of the terroir potential in the Umpqua Valley of Oregon. Geosciences Canada, Vol. 31 No. 4.

Kennedy J. (2002), Understanding grape berry development, Practical Winery & Vineyard, No. 4 (July/August).

Koblet W. (1985), The influence of geographical and topographical factors on the quality of the grape crop, (w:) Proceeding of 1-st International Symposium on Cool Climate Viticulture and Enology, OSU Agricultural Experiment Station technical publication No. 7628, Oregon State University Press, Cornwallis.

Madej S. (1952), Winorośl, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

Maltman A. (2013), Minerality in wine: a geological perspective, Journal of Wine Research, vol.24, n° 3, 169–181.

Maltman A. (2008), The role of vineyard geology in wine typicity, Journal of Wine Research, vol.19, n° 1, 1–17.

Michel S., Königer S., Schab A. (2002), „Terroir” in Franken, Das deutsche Weinmagazin, nr 16/17.

Myśliwiec R. (2003), Uprawa winorośli, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

Plocher T., Parke B. (2001), The northern winework. Growing grapes and making wine in cold climates, North Hugo–Stillwater.

Saxton V. (2002a), Calcium in Viticulture. Unravelling the mystique of French Terroir, The Australian and New Zealand Wine Industry Journal, vol. 17, n°3, 28–33.

Saxton V. (2002b), Calcium in Viticulture. Part 2, The Australian and New Zealand Wine Industry Journal, vol. 17, n°4, 59–62.

Schaller K. (1999)., Influence of different soil tillage systems on uptake of N, P, K, Mg, Ca, and organic N-compounds by grape berries during growth and development of the variety „white Riesling”, Bulletin de l’O.I.V., vol. 72 (1999) nr 823–824.

Schaller K., Hoppmann D., Löhnertz O., Hepp R. (2002), Lagenklassifikation, Teil II: Vieles spricht dafür, Das deutsche Weinmagazin, nr 13.

Seguin G. (1986), „Terroirs” and pedology of wine groving, Experientia, t. 42.

Shaw A. B. (2005), The Niagara Peninsula viticulture area: a climatic analysis of Canada’s largest wine region, Journal of Wine Research, Vol. 16, No. 2.

Skelton S. (2001), The wines of Britain and Ireland, Faber and Faber, London.

Skelton S. (2008), UK vineyards guide 2008, Published by the Author, London.

Skelton S. (2014), Wine growing in Great Britain. A complete guide to growing grapes in cool climates, Published by the Author, London.

Smart R., Robinson M. (1991), Sunlight into wine. A handbook for winegrape canopy management, Winetitles, Adelaide.

Sokol Blosser S. (2003), History and character of the Oregon wine industry, (w:) Hellman E. W. (red.), Oregon Viticulture, Oregon State University Press, Cornwallis, 1–4.

Sommers B. J. (2008), The geography of wine, A Plume Book, New York.

Steidl R., Renner W. (2003), Moderní příprava červeného vína, Národní Salon Vín, Valtice (tyt. oryginału: Moderne Rotweinbereitung, Österreichischer Agrarverlag, Wien 2001)

Taylor J. A. (2004), Precision viticulture and digital terroirs: investigations into the application of information technology in Australian vineyards, Australian Centre for Precision Agriculture, Sidney.

Van Leeuwen C. (2010), Terroir: the effect of the physical environment on vine growth, grape ripening and wine sensory attributes, (w:) Reynolds A. (red.), Managing wine quality. Volume 1: Viticulture and wine quality, Cambridge, 273–315.

Van Leeuwen C., Seguin G. (2006), The concept of terroir in viticulture, Journal of Wine Research, Vol. 17, No. 1.

Van Leeuwen C., Tregoat O., Choné X., Bois B., Pernet D., Gaudillère J-P. (2009), Vine water status is key factor in grape ripening and vintage quality for red Bordeaux wine. How can it be assessed for vineyard management purposes?, Journal International des Sciences de la Vigne et du Vin, 43, n°3, 121–134.

Van Leeuwen C., Roby J-P., Pernet D., Bois B. (2010), Methodology of soil-based zoning for viticultural terroirs, Le bulletin de l’OIV, vol. 83, n°947-948-949, 13-29.

White R.E. (2003), Soils for fine wines, Oxford University Press, New York.

White R.E. (2009), Understanding vineyard soils, Oxford University Press, New York.

White R., Balachandra L., Edis R., Chen D. (2007), The soil component of terroir, Journal International des Sciences de la Vigne et du Vin, 41, n°1, 9–18.

Whitesell K. (2005), The lake effect on the surrounding climate of the Finger Lakes in New York, (w:) 18^th Keck Symposium Volume, Keck Geology Consortium, Lancaster.

Wilson J. E. (1998), Terroir: the role of geology, climate and culture in the making of French wines, University of California Press, Berkeley.

Wolf T. K. (1997), Site selection for commercial vineyards, Publication 463–016, Virginia Agriculture Experiment Station, Winchester.

© copyright by winologia.pl 2008-2017  |  wszelkie prawa zastrzeżone  |  strona przeznaczona dla osób pełnoletnich

strona główna  |  wydarzenia  |  artykuły  |  książki  |  polskie wino  |  galeria  |  inne strony  |  o/about